Satrançta Dünya Şampiyonluğu

Satrançta Dünya Şampiyonu olmanın şartları yıllar içinde değişmiştir. 150 yıl önce resmi olmayan şampiyonluk vardı ve özellikle Avrupada bir şekilde diğerlerine üstünlük kuran oyuncu şampiyon sayılırdı. Ve elbette şampiyonun unvanını ortaya koyarak yaptığı maç da Dünya Şampiyonluğu Maçı kabul edilirdi. Elbette şampiyona meydan okuyan oyuncu iyi bir ödül parası ile gelmeliydi ki şampiyon maç yapmaya ikna olsun. Bunun bir istisnası Morhy'nin 1858 yılında Dünya Şampiyonu Andersssen ile yaptığı maçtır ve ortada para yoktur.

İlk resmi Şampiyon Steinitz şampiyonluğu kurallara bağlamak istemiştir ve bunu başarmak için 30 yılını harcar. Sonrasında ise unvanını resmi bir maç ile Lasker'e devreder. Sonrasında hep şampiyon adayını belirleyen yeni şampiyon olur. Elbette karşısına gelen hep saygın bir oyuncudur ve iyi bir ödül parası da bulunmuştur. Alekhine ise unvanı Capablanca'dan aldıktan sonra rövanş maçına çıkmaktan kaçınır.

Alekhine şampiyonken ölünce 8 önde gelen oyuncu 4 tur döner maç yaparlar ve birinci olan Botvinnik şampiyon olur. Sonrasında FIDE bir sistem getirir. Öce bölge (zonal) turnuvaları sonra uluslarası (interzonal) turnuva ve ilk sekize girenler kendi aralarında bir turnuva oynarlar. Bu sistem birkaç kez denendikten sonra Fischer Rusların danışıklı dövüş yaptıklarını iddia edince eleme usulu sisteme geçilir. 90'lı yıllara kadar bu şekilde devam eder. Bir ara şampiyon skandal bir şekilde 128 kişinin eleme usulu oynadığı tek turnuvadan belirlenir. Khalifman ve Ponomoriov böyle şampiyon olur. Günümüzde ise çeşitli önemli turnuvalardan ve rating listesinden seçilen 14 kişi çift tur döner turnuvada oynamakta ve birinci olan da şampiyonun karşısına çıkmakta.

Satrançta Nasıl Berabere Kalınır

Satrançta sıklıkla yapılan hata beraberliğin pat olarak adlandırılmasıdır. Oysa hemen söyleyelim; pat özel bir beraberlik durumudur ve yukarıdaki diyagramda görüldüğü gibi olur. Hamle sırası siyahta ve oyun pat ile berabere biter. Siyahın kurallar dahilinde yapabileceği hamle yoktur. Rakip de şah çekmemiş durumda dolayısıyla pat. Tanım şöyle; şah çekilmediği rakibin yapabileceği hamle yoksa oyun pattır. Pat olabilmesi için rakip şahın tek kalması da gerekmiyor. Gördüğünüz gibi siyahın iki piyonu var ama onlarla da hamle yapamaz. Pat özel bir beraberlik durumudur ve pek çok zaman dikkatsizlik sonucu oluşur. Tam tarihçesini bilemiyoruz ama belki 600 - 700 yıl evvel pat kazanç olarak da kabul görmüş olabilir.

Satrançta beraberlikler tam liste şu şekilde olabilir:

1) Pat ile

2) Tarafların teklif üzerine anlaşması

3) Tahtada mat edecek taşın kalmaması

4) 50 hamle boyunca taş alınmaz veya piyon sürülmezse. Bu kuralın işlemesi için tarafladan birinin bu durumu hakeme bildirmesi gerekir.

5) 3 kez konum tekrarı. Tahtada aynı konum hamle sırası aynı tarafta iken 3 kez oluşursa yine oyunculardan birinin talebi üzerine berabere olur. Konum tekrarının arka arkaya oluşmasına gerek yoktur. Berabere iddia edecek taraf hamlesini yapmadan hakemi çağırır ve yapacağı hamle ile 3 kez konum tekrarı oluşacağını söyleyerek talepte bulunur.

Satrançta tek şah kaldığında kaç hamlede mat etmeliyiz?

Oyunda çok iyi bir performans gösterdiniz ve rakibin tüm taşlarını yeme başarısı gösterdiniz. Rakibiniz de ya çok acemi ya da biraz utanmaz oynamaya da devam ediyor. Soru şu: kaç hamlede mat etmeliyiz? Ve ne durumda oyun berabere olur?

Hemen doğrusunu söyleyelim; kural şu: 50 hamle boyunca piyon sürülmez veya taş alınmazsa oyun berabere olur. Yani rakibin tek şahı kaldığında mat etmeye çalışırsınız ve olur da elinizdeki bir sürü taşla mat edemezseniz bir piyon sürdüğünüzde sayım sıfırlanır. Bilal'e anlatır gibi anlattık :) Bu kadar basit kural. Yani 16 veya 32 hamle diye bir şey yoktur! Madem sayımın sıfırlanma ihtimali var bu kural ne zaman önemli oluyor. Mesela sizin vezirini ve rakibin kalesi var. İşte burada kalesi olan taraf kalesini kaptırmadan 50 hamle dayanırsa oyun berabere biter. Veya kaleya karşı şah var. Bu durumda yine kale ile 50 hamlede mat edebilmeslinizi. Eğer daha önce çalışmadıysanız kale ile mat etmek gerçekten zor olabilir.

Bir defasında taraflardan birinin kalesi diğerinin de fili varmış. Fili olan taraf dikkatli oynarsa oyun berabere biter. Altta olan taraf azimle savunmuş ve 50 hamlenin dolmasına 1 hamle kala nasıl olsa artık mat etmeye hamle sayısı yetmez diye filini vermiş. Kötü bir tercih çünkü taş alındığı içinsayaç yine sıfırlanır. Geçmiş olsun!

Ustalar Nasıl Körleme Satranç Oynarlar?

Körleme satranç oyuncunun tahtaya bakmadan ve taşlara dokunmadan satranç notasyonunu söyleyerek oynamasıdır. Örneğin tahtaya bakan oyuncu "1.e4" der ve körleme oynayan rakibi de "1...e5" diye cevao verir ve oyun bu şekilde ilerler. Satrancın sadece kurallarını bilen ve fazla eğitim almamış kişiler için körleme satranç inanılmaz bir beceri gerektirir. Örneğin 1783 yılında Usta Andre Danican Philidor üç kişiye aynı anda körleme satranç oynayınca gazeteye haber olmuştu. 1858 yılında ise Morphy sekiz rakibe karşı körleme oynayabilmişti. Üstelik rakipleri gerçekten kuvvetli oyunculardı. Yıllar boyunca ustalar rekoru geliştirmeye çalıştılar. Nihayet 2010 yılında son olarak kırılan rekor Alman oyuncu Marc Lang'a aittir ve 35 oyuncuya karşı körleme oynamıştır. 19 galibiyet, 13 beraberlik ve 3 kayıpla sonuçlanan karşılaşma ise 23 saat sürdü!

Elbette inanılmaz bir hafıza ve satranç becerisi gerekiyor ama biraz eğitim alan satranççılar için bir kişiye karşı körleme oynamak zor değildir. En önemli mesele satranç notasyonuna hakim olmak ve koordinatları kafanızda iyi oluşturmanız. Sonuçta satranç tahtasında yapılan hamleler belli bir mantığın ürünüdür ve insan hafızası da bu tür şeyleri hatırlamakta yüksek kapasiteye sahiptir. Örneğin bir oyunda gelebilecek makul bir konumu iyi oyuncular 3-4 saniyede hafızalarına kaydedebilirler ama rastgele bir şekilde tahtaya konmuş taşları hatırlamak daha zordur. Sonuçta körleme satranç oynamak ustalar için de bu açıdan hiç zor değil. Yukarıdaki resimde son şampiyon Magnus Carlsen 10 kişiye karşı körleme simultane oynuyor. Yazıda "Onuncu masa Ve4 ve mat olmalı" gibi bir ifade var. Bu gösteri kesinlikle Carlsen gibi bir şampiyon için zor olmamıştır.

Körleme satranç hakkında detaylı bilgi için: Wikipedia

Satranç ustaları kaç hamle ilerisini görür?

Satranç ustaları sıradan insanlardan daha zeki değillerdir. Elbette analitik zekası güçlü olanlar satranca ilgi duyacaklardır ama üniversitelerde temel bilim eğitimi alanlardan pek çoğunun zeka bakımından üstün oldukları söylenemez. Satranç ustaları yıllar içerisinde sürekli satranca yoğunlaşarak, belli temaları öğrenerek ustalık seviyesine ulaşırlar.

Herhangi bir oyunortası konumunda 30 değişik hamle vardır. Rakibin de bu kadar olasılığı olduğu düşünülürse 1 hamle sonraki tüm olasılıkları hesaplamak için 30x30 = 900 hamle hesaplamak gerekli. Ve elbette iki hamle sonrası için 900x900 olasılık olacak ve bu böyle gidecektir. Şu açık ki iyi satranççı olmak için tüm olasılıkları hesaplamak zorunda değilsiniz. Bu satranç bilgisayarlarının yaptığı ve hatta belli bir noktadan sonra yapmamaya başladığı bir şeydir.

Ustalara kaç hamle ilesini gördükleri sorulduğunda kimileri esprili biçimde "Bir hame ama bu genelde en iyi hamle olur" veya "Rakibimden bir hamle fazlası"  cevaplar vermişlerdir. İşin gerçeği konuma göre değişir. İki tarafın taşlarının birbirinden uzakladığı durumda daha çok aletleri nasıl manevra edeceğinizi düşünürsünüz. Biribirini alabilecek çok taşın olduğu ve tehditlerin oluşturabileceği durumda ise somut hesaplama yapmak zorundasınızdır ve zorunlu yol ne kadar gidiyorsa hepsini olabildiğince hesaplarsınız. Bu bazen 7-8 hamle bile sürebilir. Şah oyunsonundaysanız ve karşılıklı vezir çıkmalar da mümkünse belki 15 hamle hesaplamanız bile gerekebilir. Sonuçta bir ustanın ne kadar ilerisini görebileceği konuma göre değişir. Öte yandan usta bir plan kurar ve onu 20 hamle sonra kazanç ile taçlandırabilir. Bu elbette tam bir hesaplama değil ama stratejinin uygulanmasıdır ki bu da önemlidir.